Instytucja zachowku została uregulowana w art. 991 KC. Celem wspomnianej instytucji jest ochrona interesów majątkowych osób najbliższych względem spadkodawcy przed krzywdzącym je rozrządzeniem przez niego majątkiem na wypadek śmierci. Spadkodawca posiada bowiem swobodę w zakresie dysponowania swoim majątkiem za życia, jak również na wypadek śmierci.
Podmioty uprawnione do zachowku (osoby najbliższe spadkodawcy) to zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. W pierwszej kolejności należy ustalić krąg spadkobierców ustawowych. Jest to o tyle istotne, że roszczenie z tytułu zachowku przysługuje osobie uprawnionej, jeżeli dziedziczyłaby z ustawy po danym spadkodawcy. Nie wystąpi sytuacja, że jednocześnie uprawnieni będą zstępni, małżonek i rodzice spadkodawcy.
Roszczenie o zachowek nie występuje, jeżeli osoba uprawniona otrzymała należną kwotę w innej postaci (darowizna, powołanie do spadku, świadczenia od fundacji rodzinnej lub zapisu zwykłego bądź windykacyjnego). Uprawnionemu nie przysługuje roszczenie o zachowek, jeżeli został wydziedziczony, uznany za niegodnego; małżonek wyłączony od dziedziczenia jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione; nadto roszczenie o zachowek nie przysługuje spadkobiercy, który odrzucił spadek albo zrzekł się dziedziczenia.
Zachowek jest wierzytelnością osoby uprawnionej, natomiast jej treść stanowi roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej. Można żądać zapłaty określonej kwoty w całości (w sytuacji, gdy uprawniony nie otrzymał zachowku w żadnej postaci), albo uzupełnienia zachowku.
W pierwszej kolejności zobowiązanym z tytułu zachowku jest spadkobierca. W praktyce najczęściej jest to spadkobierca testamentowy.
Artykuł 991§1 KC wskazuje wysokość zachowku, jaka przysługuje uprawnionemu. Co do zasady, jest to połowa udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli jednak uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, wówczas wysokość zachowku wynosi dwie trzecie wartości takiego udziału.
Aby ustalić konkretną sumę zachowku należy połowę albo dwie trzecie udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, pomnożyć przez wartość substratu zachowku.
Substrat zachowku jest to czysta wartość spadku, to znaczy przy jej ustaleniu pomija się wartość zapisów zwykłych i poleceń, natomiast powiększa się o wartość podlegających doliczeniu darowizn, zapisów windykacyjnych, funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę oraz mienia na skutek rozwiązania fundacji rodzinnej.
Analizując konkretny stan prawny, może wystąpić okoliczność uzasadniająca powołanie się na klauzulę zasad współżycia społecznego, co w pewnych szczególnych i wyjątkowych sytuacjach zdeterminuje obniżenie należności z tytułu zachowku na podstawie art. 5 KC.
Moje usługi obejmują sprawy rodzinne – adwokat Rzeszów, sprawy cywilne, w tym postępowanie spadkowe. Zapewniam profesjonalne, empatyczne podejście i pełne zaangażowanie w sprawę.